د ۲۰۲۵ کال د جنورۍ ۳۱ او فبرورۍ ۱ ترمنځ، د بلوچستان د کلات ولسوالۍ په منګوچار سیمه کې د پاکستاني امنیتي ځواکونو پر وړاندې ترهګریز برید د دغه ایالت په روانو شخړو کې نوې څپه راوستلې ده. دا برید یو ځل بیا د بلوچستان په ترهګریزو ډلو کې د اختلافاتو بحث ته زور ورکړی دی. خو دا ځل، د معمول خلاف، پړه د هغو کسانو پر غاړه نه ده چې تل ورباندې شک کېده.
د سولې او امنیتي مطالعاتو د پاکستان انسټیټیوټ (PICSS) په خپل وروستي راپور کې ویلي، چې د برید پړه د بشیر زیب بلوڅ تر مشرۍ لاندې د بلوچستان آزادي بخښونکې اردو (BLA) پر ځای، د لندن مېشتي بلوڅ بېلتونپال مشر حیربیار مري د ډلې لخوا منل شوې ده، چې تر دې وړاندې ډېره فعاله نه وه. دا ناڅاپي بدلون مهمه پوښتنه راپورته کوي: ایا په بلوچستان کې فعاله نیابتي ډلې تر بل هر وخت زیاتې ویشل شوې دي؟
د BLA دننه جګړه: بشیر زیب او حیربیار مري – څوک زیات قدرت لري؟
کلونه کلونه، BLA د بلوچستان تر ټولو پیاوړې وسلهواله ډله وه، خو د دننه اختلافاتو له امله دا تحریک ویشل شوی دی. د منګوچار برید د حیربیار مري ډلې لخوا ترسره شوی، چې ویاند یې “آزاد بلوڅ” دی، پداسې حال کې چې د بشیر زیب ډلې ویاند “جیاند بلوڅ” دی.
تاریخاً، د BLA-آزاد ډله د مري قبیلې ملاتړ لرونکې لویه وسلهواله ډله وه. دا ډله هغه وخت ډېر زیانمنه شوه کله چې کلیدي قومندان اسلم اچو په ۲۰۱۶-۱۷ کلونو کې د حیربیار مري ډلې پرېښودله او د مشرتابه لویه برخه یې له ځان سره یوړه. د دې پر ځای چې پر میدان رهبري وکړي، نوموړي جلاوطني غوره کړه، چې دا چاره یې پر نفوذ ناوړه اغېز وکړ.
د اسلم اچو د لارې بدلون یوه مهمه نقطه وه. که څه هم دا پرېکړه تاواني وه، خو د هغه ژمنتیا لا هم موجوده وه — زوی یې “ریحان بلوڅ” په ۲۰۱۸ کې ځانمرګی برید وکړ، او پخپله اسلم اچو په ۲۰۱۹ کال کې په کندهار کې په بمي چاودنه کې ووژل شو. د هغه تر وژل کېدو وروسته، بشیر زیب بلوڅ د BLA مشري په لاس کې واخیسته، او د “مجید بریګیډ” په وسیلهیې ترهګريزې حملې زیاتې کړې.
د منګوچار برید: ایا د حیربیار مري ډله بېرته فعاله کېږي؟
د منګوچار برید ښيي چې د حیربیار مري ډلې هڅه کړې چې خپل پخوانی موقف بېرته ترلاسه کړي. دوی ادعا کړې چې ښار یې څو ساعته نیولی، یو بانک ته یې اور اچولی، او د سرحدي عسکرو (FC) ۱۸ سرتېري یې وژلي دي. دا ناڅاپي فعالیت دا پوښتنه راپورته کوي: څوک د دې ډلې بېرته راپورته کېدو ته مالي مرسته ورکوي؟
تاریخي لحاظه، د BLA-آزاد ډله دومره پراخ عملیات نه شوای کولی. د دوی ناڅاپي فعالیت ښايي دا معنا ولري چې یا دننه کوم بدلون راغلی، یا بیا له بهره مرسته ورته کېږي — ښايي د هغو ادارو لخوا چې غواړي ترهګري د پاکستان پر ضد د ستراتیژیکي وسیلې په توګه وساتي.
په کابل کې د BLA قومندان مشتاق “کوهی” څوک وواژه؟
کله چې د حیربیار مري ډله بېرته راپورته کېږي، هممهاله د بشیر زیب په مشرۍ د BLA لپاره یوه ستره ضربه لګېږي. د مجید بریګیډ لوړپوړی قومندان، مشتاق عرف کوهی، په کابل کې په مشکوکو شرایطو کې وژل شوی دی. شنونکي دا پوښتنه کوي: ایا دا دننه تصفیه وه؟ که استخباراتي ادارو دا کار کړی؟
کوهی د پاکستان پر امنیتي ځواکونو د بریدونو پلان جوړوونکی و. د هغه وژل دا ښيي چې اوس د BLA مشران حتی د پټنځایونو په توګه یادېدونکو ځایونو کې هم خوندي نه دي. د اسلم اچو او اوس کوهي له وژل کېدو وروسته، که و ویل شي چې BLA خپل زور له لاسه ورکوي، نو دا به مبالغه نه وي.
ایا هند د بلوچستان ترهګرۍ ته لمن وهي؟
د BLA-آزاد ډلې بېرته راپورته کېدل او د BLA قومندانانو په افغانستان کې هدفي وژل بیا د هند پر احتمالي لاسوهنې تمرکز زیات کړی.
په دسمبر ۲۰۲۳ کې، د بلوچستان ملي اردو (BNA) یو پخوانی قومندان سرفراز احمد بنګلزۍ، چې ځانیې حکومت ته تسلیم کړی و، په یوه خبري ناسته کې په کوټه کې ادعا وکړه چې هند پټه توګه د بلوچستان ترهګریزو فعالیتونو ملاتړ کوي. بنګلزۍ وویل، هغه فکر کاوه چې وسلواله مبارزه یې د بلوڅ حقونو لپاره ده، خو وروسته پوه شو چې “هند د ټولو دې سازشونو تر شا ولاړ دی.”
نوموړي همداراز وویل، په ۲۰۲۲ کال کې هغه هیليکوپټر چې شپږ پوځیان پکې ووژل شول، په کې یوه جنرال هم و، د Baloch Raaj Aajoi Sangar (BRAS) لخوا د هند په اشاره ترسره شوې وه. نوموړي وویل چې بېلتونپال مشران، له هند نه د مالي مرستې تر ترلاسه کولو وروسته، “د خپلو بلوڅ وروڼو وینه تویې کړې ده.”
دا خبره د هندي جاسوس کلبهوشن یادیو د ۲۰۱۶ کال د اعتراف ویډیو سره مطابقت لري. هغه د پاکستاني ادارو لخوا نیول شوی و، او ویې ویل چې د هند سمندري ځواک افسر دی، چې د RAW لخوا یې د بلوڅ یاغیانو سره کار کولو ته دنده ورکړل شوې وه. یادیو منلې چې د هغه عملیات، چې جرمونه هم پکې شامل وو، د پاکستاني ولس د زیانمنولو لپاره وو.
راپورونه دا هم ښيي چې یو شمېر BLA مشران، لکه اسلم بلوڅ، په هند کې د جعلي شناختونو په نامه درملنه شوې ده. ایا دا شواهد بس دي چې د هند رول تایید کړي؟
د BLA-TTP ایتلاف: پاکستان ته نوې امنیتي ستونزه؟
استخباراتي راپورونه د یوې نوې خطرناکې همکارۍ اشاره ورکوي — د BLA او تحریک طالبان پاکستان (TTP) ترمنځ اړیکې قوي کېږي. راپورونه ښيي چې اوس د BLA په رهبري کې د TTP د محسود قبیلې غړي شامل شوي، چې دا یو نوې نښانه ده، چې قومي-فرقهیي او مذهبي افراطیت سره یو ځای کېږي.
د نیول شوي TTP قومندان نصرالله اعترافونه دا ښيي چې د RAW لخوا دواړو ډلو ته مالي او لوژستیکي ملاتړ ورکول کېږي، چې دا شک نور هم قوي کوي چې بهرنۍ ادارې د پاکستان بېثباته کولو لپاره ترهګري کاروي. ایا دا ایتلاف به لا نور تاوتریخوالی زیات کړي؟
د بلوچستان ګډوډي: څه راتلونکې لري؟
د ۲۰۲۵ کال پېښې دا ښيي چې وضعیت نور هم نازک شوی. د حیربیار مري تر مشرۍ لاندې د BLA-آزاد ډلې بېرته راژوندي کېدل، او هممهاله د بشیر زیب ډلې یو مشر وژل کېدل، د طاقت د توازن بدلون ښيي. دا خوځښت لا ډېر ویشل شوی، او راتلونکی برید اټکلول لا ستونزمن شوي دي.
که د BLA-آزاد ډله مالي او لوژستیکي ملاتړ ترلاسه کوي، د بلوچستان امنیتي وضعیت به ژر خراب شي. له بل پلوه، په افغانستان کې د مهمو ترهګرو وژل ښيي چې ترهګرو ته د پټنځایونو دروازې بندېږي.
پاکستان اوس له څو اړخیزو ننګونو سره مخ دی: ویشل شوې ډلې، بهرنۍ لاسوهنه، او د BLA-TTP ګډ فعالیت. ایا دولت به وکولی شي دا شبکې له منځه یوسي او بهرني نفوذونه شنډ کړي؟ که نه، بلوچستان به لا نورې ګډوډۍ ته روان وي؟ راتلونکي میاشتې به دا پوښتنه ځ