د ترهګرۍ جال: جنګيالي څنګه ټولنیزې رسنۍ وسلې جوړوي
په تیرو یوولسو کلونو کې، ټولنیزې رسنۍ د نوښت نه یوه لازمي برخه ګرځېدلې — په عصري ژوند کې یوه نه جلا کېدونکې موجودیت. هغه ځای چې د اړیکو او خبرو اترو لپاره جوړ شوی و، اوس یوه ځواکمنه وسیله شوې چې په سیاسي، امنیتي او عامه خبرو کې لوی بدلونونه راولي او د بې ثباتۍ او اختلافاتو سرچینه ګرځېدلې ده. د دې اغېزې له جغرافیایي حدودو څخه هم ور هاخوا تللې، چې سیاست، امنیت او د نړۍ په کچه عامه بحثونه بدلوي.
ټولنیزې رسنۍ اوس د ځوان نسل پورې محدودې نه دي. لکه یوټیوب، فیسبوک، ټویټر (X)، انسټاګرام او ټیک ټاک هغه پلیټفارمونه دي چې زموږ د ټولنیز ژوند، زده کړې، اړیکو جوړولو، معلوماتو خپرولو او نړۍ لیدلو طریقه بدله کړې ده. ټولنیزې رسنۍ د ټولنیزو او سیاسي خوځښتونو لپاره اوربل شوي، د علمي چاپېریال نوی شکل ورکړی، او د شخصي او مسلکي ودې نوې لارې پرانېستي دي.
خو تر ټولو لوی لاسته راوړنه یې د معلوماتو ډیموکراتیک کول دي. هر څوک اوس د خپرونې توان لري، او دودیزو لویو رسنیو ته د روایت کنټرول ورکول پای ته رسېدلی. اوس خلک یوازې د مصرف کوونکو په توګه نه، بلکې د محتوا جوړونکو او خپرونکو په توګه هم فعالیت کوي.
دا بدلون د انټرنېټ د بې ساري خپرېدو له امله ممکن شوی. د “ډیجیټل ۲۰۲۴” راپور له مخې، د ټولنیزو رسنیو فعال کاروونکو شمېر له ۵ میلیاردو څخه اوښتی چې د نړۍ ۶۲.۳٪ نفوس جوړوي. فیسبوک لاهم تر ټولو مشهور پلیټ فارم دی، شاوخوا ۳.۰۶۵ میلیاردو کاروونکو سره، بیا یوټیوب، واټس اپ، انسټاګرام او ټیک ټاک دي.
پاکستان کې هم د ټولنیزو رسنیو کارول په چټکۍ سره ډېر شوي. د پاکستان ټیلیکمیونیکشن اتارټي له مخې، د ۲۰۲۴ کال په جنوري کې ۳۰۳ میلیونه فعال ټولنیز میډیا کاروونکي وو. یوټیوب تر ټولو زیات کارول کېږي، بیا فیسبوک، ټیک ټاک، او انسټاګرام.
ډیجیټل منفي اړخ
ټولنیزې رسنۍ د مثبتو بدلونونو ترڅنګ یوه تیاره برخه هم لري. جعلي خبرونه، غلط معلومات، او د حکومتونو، پروپګنډې کوونکو، او نظریاتي تیوریو خپرولو لپاره یوه لار جوړوي. د بېلګې په توګه پیزاګیټ، د پاپا جعلي ملاتړ د ټرمپ لپاره، د کوویډ-۱۹ په اړه د سازش نظریې، او په انګلستان کې د مسلمانانو ضد تشدد ټولنیزو رسنیو کې خپاره شوي دي. د اوکراین او غزې جګړو کې هم ټولنیزې رسنۍ د ډیجیټل جګړې لپاره کارول شوې.
“انټرنېټ د څو کلیکونو په وسیله د ورته فکر لرونکو کسانو ترمنځ اړیکې جوړوي، حتی که ژبني خنډونه هم وي. که دا ملاتړ د ترهګرو ډلې لپاره وي، د سیاسي ګوند لپاره وي، یا بې معنی باور وي، ټولنیزې رسنۍ تضمینوي چې تاسو داسې کسان پیدا کولای شئ چې ستاسو نظرونه شریکوي.” — PW سینګر او ایمرسن ټي بروکینګ
د ټولنیزو رسنیو وسله کول
ترهګر او سختدریځي ډلې د ټولنیزو رسنیو ځواک درک کړی دی. ملګرو ملتونو د جرم او عدالت څیړنیز انسټیټیوټ اعتراف کړی چې ترهګریزې ډلې ټولنیزې رسنۍ د خلکو د فریب او سازش نظریاتو د خپرولو لپاره کاروي.
عبدالعزیز الزبین په خپل تحقیق کې لیکي چې ټولنیزې رسنۍ د ترهګرو د جذب او عملیاتو لپاره یوه لویه دروازه ګرځېدلې ده. ترهګرو ته د انټرنېټ زیات کارول بې شمېره ګټې ورکړي، لکه پټ ساتل، پرله پسې همغږي، او مالي سرچینې موندل چې حکومتونه پرې نه څاري.
دوی د ټولنیزو رسنیو بېلابېلو پلیټفارمونو لکه یوټیوب، ټویټر، فیسبوک، واټس اپ، او انسټاګرام د جذب، تبلیغ، او عملیاتو لپاره کاروي. د دوی تګلارې کې د ناشناسۍ وعده، نړیوال لاسرسی، کوډګري، په ریښتیني وخت کې اړیکې، او د ټیټې لګښت محتوا جوړول شامل دي.
ترهګر د ټولنیزو رسنیو له لارې رواني عملیات هم کوي چې خپل روایتونه خپروي، احساسات اغېزمن کوي، او دښمن ګډوډوي.
د اسلامي دولت (داعش) بیلګه
داعش لومړی ترهګریزه ډله وه چې د ټولنیزو رسنیو بشپړ کارول یې زده کړل. دوی د ټولنیزو رسنیو کمپاین جوړ کړ چې په ټویټر کې د بوټانو د لشکر په مرسته خپور شو. د “ټولې سترګې په داعش” هشتګ سره دوی خپلو هڅو ته وده ورکړه. داعش یوازې انټرنېټ کارولی نه، بلکې هلته یې ژوند کاوه.
د پاکستان کې د ترهګرۍ ډیجیټل جنګ
په پاکستان کې تحریک طالبان پاکستان (TTP) د اګست ۲۰۲۱ کې له کابل سقوط وروسته خپل میډیا وده ورکړه، په ځانګړي ډول د عمر میډیا له لارې چې د طالبانو د امارت میډیا په بنسټ ولاړه ده.
همدارنګه، بلوچ ازادۍ غورځنګ (BLA) په ټولنیزو رسنیو کې خپلې مبارزې ته زور ورکوي، ځانګړې توګه د چین-پاکستان اقتصادي لارې (CPEC) پر ضد. دوی د ټیک ټاک له لارې جعلي خبرونه خپروي او د پروپګنډې یوه کمپاین چلوي چې د CPEC مشروعیت ته زیان رسوي.
د سایبر دفاع اړینه ده
پاکستان او چین باید په ګډه د CPEC د ډیجیټل امنیت لپاره کار وکړي، د جعلي خبرونو او پروپګنډې مخنیوی وکړي، او په ټولنیزو رسنیو کې د نامناسبو محتواوو مدیریت ښه کړي.
پایله
ټولنیزې رسنۍ زموږ د ژوند یوه مهمه برخه ګرځېدلې، خو ترهګرۍ او سختدریځۍ لپاره یې د خپرونې او عملیاتو وسیله هم شوې. د دې پر وړاندې ګډه مبارزه او د ټیکنالوژۍ هوښیار استعمال اړین دي.