د افغانستان اسلامي امارت د امریکا په مشرۍ کښې د نیټو ځواکونو د وتلو وروسته په افغانستان کښې واک ترلاسه کولو څلور کاله وشول، امارت په ټول افغانستان کنټرول دې.
کابل/اسلاماباد : د افغانستان اسلامی امارت وړمه ورځ د جمعې په ورځ په کابل کې د واک ترلاسه کولو څلور کاله پوره شول . .
د ۲۰۲۱ د اګست په ۱۵مه د کابل نیولو د کلیزې په مناسبت د طالبانو له خوا پوځي لاریونونه، د بیرغونو نندارې او دیني ویناګانې ترسره شوې. دا کلیزه په داسې حال کې نمانځل کېږي چې روسیې د طالبانو حکومت په رسمیت پېژندلو سره د دوی د نړیوال مشروعیت هڅې ته تازه ساه ورکړې ده۔
د امریکا له وتلو تر دایمي واک پورې
طالبانو په ۲۰۲۱ کال د اګست په میاشت کې د امریکايي ملاتړ لرونکو افغان ځواکونو تر ړنګېدو وروسته د افغانستان ډېری سیمې په چټک ډول ونیولې. د همدې میاشتې په ۱۵مه سهار، پخوانی ولسمشر اشرف غني هېواد پرېښود او طالبان پرته له لوی مقاومت کابل ته داخل شول۔
له هماغې ورځې وروسته طالبانو د اسلامي شریعت نافذ کړ، د نجونو ثانوي او لوړې زدهکړې یې بندې کړې، ښځې یې له ډېرو دندو لرې کړې او د نارینه سرپرست پرته یې د ښځو تګ راتګ محدود کړ.
دلته باید یادونه وشي چې په پایه تخت کابل کې ی د اسلامي امارت په کورونو کې دننه هم د ښځو سینګار مرکزونه هم د تړلو امر کړې دې. په دې غبرګون کې د بیلابیلو سینګار مرکزونو ښځینه کارکوونکو غبرګونو مخې ته راغلي دي او ویلي ی دي چې دوی به څه کار کوي، د کور خرڅ خوراک به څنګه پوره کوي چې ددوی سینګار مرکزونه وتړل شول.
د ۲۰۲۴ د جولای په میاشت کې نړیوال جزايي محکمې د طالبانو پر دوو لوړپوړو مشرانو د ښځو د ځورونې له امله د بشريت پر ضد د جرمونو د مرتکب کېدو په تور د نیولو حکم صادر کړ۔
سره له دې، طالبانو دننه وسلهوال مخالفت کم تجربه کړی. د دوی لویې ننګونې اقتصادي ستونزې، د بهرنۍ مرستې کمېدل او د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخې د څلورو میلیونو څخه ډېر هغو افغان کډوالو راستنېدل دي، چې له ګاونډیو هېوادونو شړل شوي دي۔
د سرپرست د لقب لرې کول
په کلیزه کې د طالبانو مشر هبتالله اخندزاده امر وکړ چې د کابینې له ټولو وزیرانو دې د “سرپرست” لقب لرې کړل شي. دا یو سمبولیک ګام ګڼل کېږي چې طالبان غواړي خپل حکومت دایمي وښيي. په خپل بیان کې هغه ادعا وکړه چې اسلامي نظام د فساد، نشه يي توکو د قاچاق او بهرني یرغل کلونه پای ته رسولي او له افغانانو یې وغوښتل چې د دې بدلونونو پر وړاندې “ناشکري” ونه کړي۔
په کابل او ځینو نورو ښارونو کې د نمانځنې مراسم ترسره شول، خو هغه لوی پوځي ننداره چې په ۲۰۲۳ کال کې د بګرام هوايي اډې په څېر شوې وه، دا ځل نه وه. په کابل کې کوڅې د طالبانو په بیرغونو سینګار شوې وې او چورلکو د ښار پر مرکزي څلورلارو د ګلانو شیندلو ته تیاری نیولی و۔
د روسیې پېژندنه او سیمه ییزه ډیپلوماسي
د طالبانو تر ټولو لویه ډیپلوماتیکه لاسته راوړنه د جولای په لومړیو کې هغه وخت وشوه چې روسیې د دوی اداره په رسمیت وپېژندله. چین، یو شمېر مرکزي آسیايي هېوادونه او متحده عربي امارات له طالبانو سره اړیکې لري خو تر اوسه یې رسمي پېژندنه نه ده کړې. لویدیځ هېوادونه بیا د بشري حقونو د سرغړونو له امله د مشروعیت ورکولو نه انکار کوي۔
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ټاکل شویو کارپوهانو د پنجشنبې په ورځ پر نړۍ غږ وکړ چې د طالبانو د حکومت عادي کېدو ته اجازه ورنه کړي، ځکه دا “تاوتریخوالی کوونکی او استبدادي” حکومت د هغوی په وینا، مخالفتونه او خپلواک مطبوعات ځپي۔
په ډیپلوماټیک ډګر کې کابل تازه له ناروې، برېتانیا او امریکا د چارواکو کوربه و. راتلونکې مهمه ناسته به د اګست پر ۲۰مه په کابل کې د پاکستان ،چین ، افغانستان درې اړخیزه غونډه وي، چې تمه ده پر سوداګرۍ، د “یو کمربند یو سړک” پروژو او د ترهګرۍ پر ضد همکارۍ تمرکز وکړي۔
د ټي ټي پي په سر د پاکستان او افغانستان شخړه
دغه درې اړخیزه ناسته په داسې حال کې کېږي چې د پاکستان او افغانستان اړیکې د سرحدي ترهګرۍ له امله ترینګلې شوې دي. اسلاماباد پر کابل تور پورې کوي چې د تحریک طالبان وسلوال د افغانستان له خاورې بریدونه کوي، خو طالبان یې ردوي۔
د پاکستان د کورنیو چارو وزارت د شمېرو له مخې، په ۲۰۲۳ کې ترهګریز بریدونه د ۲۰۲۱ په پرتله نږدې ۷۰ سلنه زیات شوي، چې ډېری یې په خیبر پښتونخوا او بلوچستان کې شوي دي. پاکستان پوځ د پولهساتنې هڅې زیاتې کړې او ځانګړي عملیات یې پيل کړي، خو چارواکي وايي
چې د ناقانونه ګرځول شوي تحریک طالبان پاکستان په افغانستان کې خوندي ځایونه د سولې لپاره لوی خنډ دې.
دلته باید یادونه وشی چې که د طالبانو حکومت په افغانستان کښې د ټي ټي پي پټځایونه نه مني خو وړاندې د اسلام آباد او دغې ډلې ترمنځ د طالبانو حکومت منځتګړتوب کړې وو.
کارپوهان وایی او تمه لري چې کومې خبرې چې په کال ۲۰۲۲ کښې ناکامه شوې وې ، په رارون د اګست په ۲۰مه نیټه غونډه کې به د ترهګرۍ ضد همکارۍ په ایجنډا کې مهم ځای ولري.
که څه هم د طالبانو حکومت د پټنځایونو درلودل نه مني، خو مخکې یې د اسلاماباد او دغې ډلې ترمنځ منځګړیتوب کړی و، کومې خبرې چې د ۲۰۲۲ په وروستیو کې ناکامې شوې. شنونکي وايي چې د اګست ۲۰ غونډه به د ترهګرۍ ضد همکارۍ په اجنډا کې مهم ځای ولري۔
د اسلامي امارت حکومت یواځې دې خو په واک ټینګ ولاړ دې
څلور کاله وروسته هم د طالبانو حکومت لا هم پر واک ټینګ دي، ټول لوی ښارونه او ډېری کلي یې تر کنټرول لاندې دي. که څه هم د دوی د بشري حقونو ریکارډ پراخ نړیوال غبرګون پارولی، خو د کورني ثبات ساتل او د لویدیځ پرته له نورو هېوادونو سره د اړیکو پراخول د افغانستان د جیوپولیټیک دریځ په بدلون کې مرسته کړې ده۔
دا چې ایا دا ثبات به د پراخ نړیوال پېژندنې لامل شي که نه، د طالبانو پر دې پورې تړلې ده چې آیا د افغانستان اسلامی امارت به د ښځو د حقونو، سیاسي ازادیو او له ګاونډیانو سره د ترهګرۍ ضد همکارۍ په اړه خپل سیاست او تګلارې بدلوي او که نا ددوی دا تګلارې په په راتلونکې کې هم دوام وکړي.
